Na bijna dertig jaar stopt telecombedrijf KPN het laatste inbelnummer voor analoge toegang tot internet. Door de komst van dsl en glasvezel zijn de nummers in onbruik geraakt. Er waren alleen nog enkele embedded systemen die via ISDN aan internet koppelden, zoals voor liften en alarmsystemen. De meeste zullen inmiddels op een andere manier een connectie hebben.

In de jaren negentig was dat anders. Toen belden gebruikers met behulp van een modem in op een nummer om zo een internetverbinding tot stand te brengen. Dat ging altijd gepaard met een serie kenmerkende piepjes tussen modem en de modembank van de provider. Dit heet de handshake, bedoeld om te achterhalen vanaf wat voor modem de gebruiker contact legde.

56 Kbit/s

Behalve de piepjes was ook de traagheid van de verbinding typerend voor die tijd. Analoge inbelverbindingen hadden in het begin een maximale snelheid van 56 Kbit/s, waardoor het soms wel een minuut duurde voordat een webpagina was geladen. Tegenwoordig is een internetsnelheid van 1 Gbit/s gangbaar, bij aansluitingen op glasvezel.
KPN kondigde begin 2017 aan zijn ISDN-lijnen gefaseerd op te heffen. De eerste lijnen verdwenen in september 2019. Voor de uitfasering van ISDN 15/20/30-verbindingen, die technisch weer anders in elkaar steken, koos het bedrijf 1 oktober 2021. De uitfasering heeft ook gevolgen voor andere aanbieders die gebruikmaken van de ISDN-lijnen van KPN.

De voorloper van de huidige International Telecommunications Union-standaardisatieorganisatie legde eind jaren tachtig van de vorige eeuw de reeks standaarden voor integrated services digital network vast. Het ging om een internetstandaard voor verkeer via het public switched telephone network, het pstn, oftewel het op circuitschakeling gebaseerde telefoonnetwerk, dat toen nog analoog was.

in die tijd verliep de toegang tot internet via inbelconnecties over de analoge plain old telephone service van het pstn. Daarbij converteert een modulator/demodulator, oftewel een modem, het digitale signaal van een computer naar een analoog signaal. Na de handshake met een andere modem verstuurt de eerste modem het analoge signaal via een toon op een bepaalde frequentie die als drager dient. De andere modem converteert het analoge signaal terug naar een digitaal signaal.

Begin jaren negentig waren zo modems beschikbaar die dankzij de ITU-T-standaarden V.32 en V.32bis snelheden van respectievelijk 9,6kbit/s en 14,4kbit/s boden over een draagfrequentie van 1650Hz. Hoewel nieuwere standaarden hogere snelheden opleverden, tot 33,6kbit/s halverwege de jaren negentig dankzij V.34, bleek al wel dat er niet veel rek meer in zat. Tel daarbij op de overige nadelen van analoog, zoals verlies van audiokwaliteit bij telefonie, een trage verbindingsopbouw en het feit dat bij een internetverbinding niet kon worden getelefoneerd. Isdn werd daarmee als dé opvolger van pots en dial-upmodems gezien.

Isdn kan wel tegelijk telefonie en datadiensten over een aansluiting bieden. Een isdn-verbinding is een verbinding die van begin tot eind digitaal is, die over telefoonlijnen loopt en die voor het transport van spraak en data verschillende kanalen gebruikt. De kwaliteit van gesprekken is aanzienlijk beter en de dataoverdracht verloopt efficiënter doordat geen omzetting naar analoog en vice versa nodig is. De overdracht verloopt via zogenoemde b-kanalen, waarbij de b staat voor bearer of drager. Deze kanalen hebben elk een bandbreedte van 64kbit/s.

Bij isdn2 zijn dat twee kanalen van 64kbit/s. Zoals gezegd spreekt KPN van isdn1, maar dat is simpelweg isdn2 met een uitgeschakeld kanaal. Naast de twee 64kbit/s-kanalen van het b-type is er een d-kanaal van 16kbit/s, het deltakanaal. Dit kanaal is voor onder andere controle, nummer- en naamdoorgifte, en het opzetten en verbreken van de verbinding. Pots gebruikt een wisselstroom om de telefoon ‘over te laten gaan’, dit is een in-band signal, maar bij isdn gaat het dankzij het d-kanaal om een out-of-bandsignaal dat geen bandbreedte van het draagkanaal inneemt of bestaande connecties verstoort. Modems gebruiken na het ‘draaien’ van het nummer via Dual-Tone Multi-Frequency nog een reeks geluiden bij de handshake om een verbinding op te zetten. Bij isdn verloopt dit digitaal waardoor het opzetten van de verbinding veel sneller gaat. Deze 2B+D-configuratie van isdn2 heet de basic rate interface. Omdat bundelen van b-kanalen mogelijk is, kon isdn2 een maximale bandbreedte van 128kbit/s + 16kbit/s bieden.

Daarnaast is er de 30B+D-configuratie van isdn30: de primary rate interface. Hierbij gaat het om dertig b-kanalen van 64kbit/s en bij deze variant biedt het d-kanaal ook 64kbit/s. Omdat het d-kanaal een continue verbinding kan hebben, werd dit ook voor dataoverdracht gebruikt, bijvoorbeeld voor telemetrie en alarmsystemen. Eind 2014 stopte KPN al met zijn DigiAccess- en Dedicated Access-diensten hiervoor. Dankzij channelbonding is de bandbreedte van isdn30 1,92Mbit/s + 64kbit/s. KPN bood ook isdn15 en -20 aan, maar opnieuw geldt dat dit isdn30 is met uitgeschakelde kanalen.

Gebruikers hadden voor het aansluiten via isdn2 een NT1-adapter of network terminating unit 1 nodig. Deze moesten ze verbinden met het IS/RA-aansluitpunt voor het kopernetwerk. De adapter zette het enkele aderpaar om in twee aderparen voor het aansluiten van twee apparaten, waaronder bijvoorbeeld isdn-centrales. Voor isdn30 moesten providers en bedrijven speciale multiplexer/demultiplexer-apparatuur hebben en in de praktijk ging het bij bedrijven om pbx-telefooncentrales voorzien van pri-kaarten.

In de praktijk werd isdn2 vooral door thuisgebruikers en kleine en middelgrote bedrijven afgenomen en isdn30 door grote bedrijven, die daar verschillende apparaten op konden aansluiten, waaronder computers, faxen en telefooncentrales. Voor isdn2 leverde KPN, toen nog PTT Telecom, bijvoorbeeld de ISDN Centrale 2-8+, waarop acht analoge toestellen zoals faxen en modems konden worden aangesloten en die een interne S0-bus had om acht isdn-apparaten zoals een pc-kaart op aan te sluiten. Andere bekende centrales waren de Homevox, Duovox. Moduvox en Quattrovox.

Opkomst en einde

Grootzakelijke gebruikers bundelden b-kanalen om voldoende bandbreedte te hebben voor videoconferencing en ook in de omroepwereld was isdn vanaf begin jaren negentig gemeengoed vanwege de goede geluidskwaliteit. De VPRO riep ter gelegenheid van zijn komst naar internet september 1994 uit tot ‘digitale maand’ en zond mede hierom een via isdn ontvangen optreden van de Britse band de Future Sound of London uit op fm-radio. De band speelde live vanuit hun studio in Londen, al zijn er vraagtekens bij het live-gehalte, waarbij het signaal via isdn naar VPRO’s Villa 65-studio werd gezonden om verder via fm de ether in te worden geslingerd. Via de website van de band konden luisteraars beelden bij de muziek zien.

Voor veel thuisgebruikers betekende isdn de eerste kennismaking met online. Omdat de telefoonlijn niet langer werd bezet door een dataverbinding, werd de drempel om de online wereld te verkennen kleiner. Zo vielen de hoogtijdagen van het bulletin board system samen met de opkomst van isdn. Dankzij FidoNet konden bbs-gebruikers bijvoorbeeld berichten uitwisselen en ook was het spelen van zogenoemde doorgames via bbs populair. Mede dankzij isdn werd in Nederland De Digitale Stad een succes. Gebruikers konden zich daar via Telnet uren vermaken met chatten in de cafés of de Metro, een soort multi user dungeon.