Begonnen als een cognitief supercomputer-platform raakte Watson in 2011 in de incubatorfase. Watson-toepassingen werden bij een beperkt aantal klanten getest. Bedrijven kregen cognitieve rekenkracht in de cloud. Ze betaalden naar gebruik. Van echte kunstmatige intelligentie was evenwel geen sprake, zei Marc Teerlink destijds tegenover Computable. De Nederlander behoorde tot de vijfentwintig onderzoekers die in de Verenigde Staten aan Watson werkten. Maar hij temperde – naar later bleek terecht – de hoge verwachtingen. Watson beredeneert niet zelfstandig, benadrukte hij. Het systeem vergelijkt een vraag met potentiële antwoorden. ‘Het begrijpt de vraag niet, wel de context van de zoekopdracht.
Teerlink zag destijds vooral kansen in de medische wereld. In 2015 werd voor de zorg een zelfstandige divisie opgericht, Watson Health. Die opzet stond model voor het nieuwe IBM. In 2016 vertelde Teerlink aan Computable dat meer Watson-divisies toegespitst op specifieke sectoren zouden volgen. Maar Watson Health werd geen succes. Het lot van dit bedrijfsonderdeel is momenteel erg onzeker. IBM speelt met de gedachte om deze divisie die ai inzet voor het beheer van gezondheidsdata wegens tegenvallende resultaten van de hand te doen.
Liefdesbaby
Niet alleen deze Health-divisie, maar eigenlijk heel Watson heeft de hoge verwachtingen (nog) niet kunnen waarmaken. De New York Times beschreef recent in een uitgebreide reportage hoe IBM miskleunde. Ginni Rometty, voorganger van de huidige ceo Arvind Krishna, omarmde Watson als haar liefdesbaby. Tien jaar geleden begon IBM een enorm marketingoffensief om de wereld ervan te overtuigen dat zijn artificial intelligence de industrie zou transformeren.
Voor IBM zou ai een melkkoe worden met een bijna onuitputtelijke stroom winsten. Watson, voor veel mensen synoniem met ai, zou de rol van de mainframe als decennialange winstmaker overnemen. Beide beloften zijn voor IBM tot nog toe niet uitgekomen. Hoewel ai nog steeds veel perspectief biedt, heeft IBM’s euforie plaats gemaakt voor zakelijke realisme.
De Amerikaanse krant doet gedetailleerd uit de doeken hoe de marketingmachine rond 2011 op hol sloeg, terwijl de wetenschappers van IBM wel beter wisten. De krant sprak meer dan een dozijn (voormalige) IBM’ers en onderzoekers die klagen hoe de marketeers, niet gehinderd door veel kennis, met Watson aan de haal gingen. Ook in Nederland liet IBM een luxe touringcar langs redacties rijden om het Watson-evangelie te verkondigen. Een beeld werd geschetst van Watson als alleskunner, een panacee die de wereld op zijn kop zou zetten. De technologie had zeker zijn verdiensten, zij het op een beperkt terrein.
In de wind geslagen
Volgens voormalige managers waren de nagestreefde doelen weinig realistisch. Van begin af aan werd Watson losgelaten op grote en lastige problemen. De oplossingen zouden IBM’s imago enorm opvijzelen en veel geld opleveren. ‘De uitdagingen bleken echter veel moeilijker en tijdrovender dan was verwacht,’ stelt Manoj Saxena, ex-topman van Watson.
Een voormalig wetenschapper bij IBM Research, Martin Kohn, had het management nog geadviseerd om Watson voor beperkte demo’s te gebruiken zoals het nauwkeurig voorspellen van bijwerkingen van medicijnen. In plaats daarvan moest Watson complete kankerbehandelingen aanbevelen, een taak die later buitengewoon lastig bleek en nooit uit de verf kwam. Dr. Kohn kreeg destijds van de IBM-topleiding te horen dat hij het allemaal niet begreep.
De NY Times sprak veel IBM-insiders die de veel te ambitieuze ai-strategie uit die tijd wijten aan het geringe aantal techneuten in de IBM-top. Bestuurders met een achtergrond in services en verkoop waren lange tijd dominant. Met de aanstelling van Arvind Krishna als topman is daar verandering in gekomen. Productexperts hadden, zeggen deze critici, wellicht begrepen dat Watson op maat was gemaakt voor een quizshow zoals ‘Jeopardy!’, een krachtige maar beperkte technologie. Ook schaken kon Watson als de beste.
Leertraject
IBM omschrijft Watson thans als een ‘leertraject’. Productmensen trekken nu aan de touwtjes. Benadrukt wordt dat de herziene ai-strategie die minder wereldveranderende ambities kent, wel werkt. Veel ‘oude’ Ai-projecten rond kanker zijn stopgezet, zoals Watson for Genomics en Oncology Expert Advisor. Een ander project, Watson for Oncology is op pauze gezet.
Big Blue stelt daar tegenover dat de zakelijke markt wel de eerste tekenen van succes laat zien. Ai-technologie boekt wel degelijk grote vooruitgang. IBM claimt 40.000 Watson-klanten in twintig bedrijfstakken wereldwijd. Dat aantal is het dubbele van vier jaar geleden. IBM legt zich momenteel vooral toe op de verdere ontwikkeling van softwaretools. Bedrijven gebruiken deze bouwstenen om op ai-gebaseerde applicaties mee te bouwen.