Nu de corona-maatregelen geleidelijk worden teruggeschroefd en er weer meer examens plaatsvinden op een fysieke locatie, ziet hij het gebruik van zijn software op universiteiten en hogescholen nog steeds toenemen. De groei is lager dan tijdens de volledige lockdown van onderwijsinstellingen. In december 2020 steeg het gebruik van de software voor online-examineren en -surveilleren van de Nederlandse leverancier met vierduizend procent ten opzichte van het jaar ervoor. Twee miljoen mensen maakten sinds het begin van de pandemie een thuisexamen met behulp van ProctorExam. Zestig procent daarvan werd in de VS afgenomen.

Inmiddels heeft het bedrijf vijftien Nederlandse onderwijsinstellingen als klant, waaronder de Hogeschool Breda en de Erasmus Universiteit. Haven verwacht dat binnen het onderwijs online-examinering en proctoring een vaste plek krijgen naast examens op locatie. Hij verwacht dat de meeste groei de komende tijd zal plaatsvinden in de private sector. ‘Daar verschuift het aanbod van cursussen en certificeringen steeds meer naar online.’ Als voorbeeld noemt hij een kadertoets Cambridge English. Die Engelse toets was eerder alleen op locatie, maar wordt nu ook online aangeboden. Andere voorbeelden zijn de certificeringsprogramma’s voor bankpersoneel en ict’ers die ook hun weg naar online hebben gevonden. Haven schetst dat de kosten voor de aanbieder van online-cursussen vaak vele malen lager zijn dan voor fysieke bijeenkomsten. Hij claimt dat online-aanbieders tot zeventig procent minder kosten maken doordat ze geen locatie hoeven af te huren en er niet gereisd hoeft te worden.
‘Cursisten van bedrijfstrainingen en online-cursussen in de private sector en corporate wereld willen het  liefst gemak, dus geen reistijd maar een vaste locatie.’ Online-examineren past ook in de duurzaamheidsdoelstellingen die steeds belangrijker worden binnen maatschappelijk verantwoord en groen ondernemen, stelt hij. Om de CO2-uitstoot te verminderen, kijken bedrijven kritisch naar reisbewegingen. Ook ziet Haven dat bedrijven die trainingen en cursussen online aanbieden in trek zijn bij jongeren. ‘Het is een vorm die hen vaak meer aanspreekt.’
Voor de aanbieders geldt dat ze online een groter bereik hebben. Nederlandse aanbieders kunnen met hun aanbod van certificeringen voor programmeurs bijvoorbeeld een wereldwijd publiek bereiken. ‘Naast het onderwijs is er in de private opleidingensector een enorme groei. Corona is de katalysator voor die toename’, aldus de oprichter van ProctorExam.

Ophef

Toch is de opkomst en acceptatie van online-examineren en -surveilleren niet zonder slag of stoot gegaan. Met name studenten van hogescholen en universiteiten voelden zich voor het blok gezet omdat er tijdens de lockdown geen keuzevrijheid was. Fysieke tentamens mochten niet en de enige keuze was online.
‘Of een studievertraging oplopen’, zegt woordvoerder van de studentenvakbond Lyle Muns. Hij stond onlangs nog met tweeduizend studenten op het Malieveld om te demonstreren tegen de alsmaar oplopende studieschulden. ‘Een jaar studievertraging kan voor een student oplopen tot zo’n tienduizend euro. Voor velen was er dus geen andere keuze dan online het examen te volgen. Het was een schijnkeuze’, zegt hij
Ook is er veel kritiek op de privacy. Sommige studenten voelen zich bespied in hun eigen huis doordat er constant twee camera’s op hen gericht zijn. De thuisomgeving wordt op video vastgelegd en tijdens het examen worden door sommige aanbieders oogbewegingen en toetsaanslagen geregistreerd. Ook is er nog veel onduidelijkheid over de opslag en bewaartermijn van videodata en het nakomen van privacyregels. Bijvoorbeeld van de Amerikaanse leverancier Proctorio die op meerdere hogescholen en universiteiten in Nederland wordt ingezet. Bij verschillende onderwijsinstellingen ontstond weerstand.

Rechter

Het conflict tussen studenten en universiteiten eindigde in Amsterdam voor de rechter. De studenten zijn verbolgen dat het besluit om alleen nog online te examineren volledig buiten de medezeggenschapsraad werd genomen. Formeel gaan studenten niet over de examinering, was het verweer, maar de studenten vonden de starre omslag naar online, zonder inspraak en duidelijke kaders, een brug te ver. Muns: ‘Als het gaat over grondrechten als privacy, moeten studenten inspraak kunnen krijgen. Maar de examenraad oordeelde anders en vond het geen zaak voor medezeggenschap. In die sfeer is het tot een rechtszaak gekomen.’
Op 1 juni oordeelde een Amsterdamse rechter in hoger beroep dat de UvA tijdens de volledige lockdown, studenten mocht vragen hun examens online te maken. De rechter verklaarde wel dat als de lockdownmaatregelen veranderen, studenten weer de keuze tussen online- of fysieke examens moeten hebben. Op de meeste universiteiten is dat inmiddels ook het geval. Haven juicht die keuzevrijheid toe. ‘Je moet studenten niet dwingen om online een examen te maken.’
Ook was er gedoe over uitvallende systemen, ongeldig verklaarde examens waarbij er volgens de studenten geen sprake was van fraude, maar het systeem dat wel constateerde. Meerdere studenten tekenden beroep aan tegen ongeldig verklaarde online-examens. Veel van die zaken lopen nog.
Haven kent de kritiek op proctoring en online-examineren. ‘Proctoring lag onder een vergrootglas omdat het werd opgelegd. Net als veel andere maatregelen tijdens de lockdown. Zodra burgers worden beperkt, ontstaat weerstand.’ Haven initieerde eind april 2021 een gesprek met onder meer studentenvakbondsman Muns, vertegenwoordigers uit het onderwijs en ict’ers om kaders te scheppen voor de inzet van proctoring en digitaal examineren.

AVG

Ook voor online-examineren en proctoring binnen het commerciële aanbod zijn er nog wel wat hobbels te nemen. Met name op het gebied van privacy en de AVG zijn er vragen. Bijvoorbeeld of Amerikaanse leveranciers wel opereren volgens de Europese privacy-normen. Want hoewel die bedrijven stuk voor stuk aangeven dat ze ‘compliant’ zijn aan de privacyregels, is het vaak maar de vraag wat dat in de praktijk precies inhoudt.
Proxtorexam profileert zich specifiek als een Europees bedrijf dat voldoet aan de daar geldende privacy-regels. Haven: ‘In Europa is er echt een andere cultuur rondom privacy. Het is niet een vinkje dat je aankruist. Maar het gaat om privacy-compliance by design. Privacy is een fundamenteel recht. Dat is een ander startpunt dan bijvoorbeeld in de VS waar het meer een juridische oorsprong heeft.’

Het bedrijf kreeg in 2016 via het Europese Erasmus Plus-programma een financiering om samen met overheden, onderwijs en bedrijfsleven software op te bouwen waarin privacy vanaf de basis is meegewogen. Haven: ‘Dat duurt langer en wordt een stuk complexer, maar is uiteindelijk wel beter voor de consument.’ In ongereguleerde markten gaat de ontwikkeling sneller maar dan is de software meestal niet compliant aan de AVG, stelt hij.

Corona als katalysator

Nu de versoepeling van corona-maatregelen op gang komt, betekent dat niet het einde voor online-examineren en proctoring. Integendeel, naast onderwijsinstellingen waar onlin- examineren mogelijk een vaste optie wordt naast een examens op locatie, wacht bij grote commerciële aanbieders van trainingen, cursussen en certificeringen mogelijk de grote ommezwaai naar een uitgebreid online-aanbod, verwacht Haven.

Maar of het nu een online examen is of een examen op locatie, voor de cursist of examenkandidaat blijft één ding hetzelfde: zowel achter de laptop als in een zaaltje blijft de spanning voor een test of examen aanwezig en zullen kandidaten zich regelmatig in het zweet moeten werken om zich door de vragen heen te worstelen. Daar verandert de vorm of plek weinig aan.

Zo werkt proctoring